Make love not war (ang. czyń miłość nie wojnę) to idealny cytat opisujący Szympansy karłowate. Pan paniscus po łacinie lub nazywane przez prymatologów po prostu bonobo. Były także tematem mojej pracy na zakończenie mojej przygody z biologią na uniwersytecie jagiellońskim.
Gdzie żyją szympansy karłowate?
Ten zagrożony gatunek naczelnych zamieszkujących tylko na terenie Nilu w Dolinie Konga. Gatunek jest poważnie zagrożony przez kłusownictwo i handel mięsem. Wielu szamanów używa ich kończyn także jako amulet.
Dlaczego właśnie bonobo chcę zwrócić Waszą uwagę?
Jest to jedyny gatunek zwierząt z którym dzielimy 98% naszego DNA. Uważa się, że podział między linią ludzką przodków a linią szympansów i bonobo nastąpił zaledwie osiem milionów lat temu. Ich wygląd jest również “bardziej ludzki” w porównaniu do Pan troglodytes czyli Szympansa zwyczajnego. Ma mniejszą głowę i węższe ramiona. Budowa jest dużo smuklejsza ze względu na długie nogi. Ich twarz jest również bardziej płaska, a czoło wyżej osadzone. Różnią się także ich delikatne, czarne włosy.
Szympansy karłowate przez wiele ludzi określane są jako najbardziej zboczone zwierzęta na świecie. Czy tak faktycznie jest? Przedstawię Wam kilka faktów o nich w “telegraficznym” skrócie.
Niewątpliwie bonobo szczycą się swoją rozwiązłością. Można ich także pochwalić za niecodzienny repertuar seksualny, który kiedyś uważano wyłącznie za własność Homo sapiens – głębokie pocałunki, gra wstępna, seks oralny, homoseksualizm czy poliamoryzm.
Czy zwierzęta odczuwają przyjemność z seksu?
Bonobo uprawiają seks właściwie przy każdej okazji. Kopulacja następuje na powitanie, udzielenie błogosławieństwa przed obiadem czy powitaniem nowego członka stada. Co ważne nie mówimy tylko o kontaktach heteroseksualnych. Bardzo często możemy spotkać się z kopulacją samiec, rzadziej samców. Prawdopodobnie nie ma innego udokumentowanego przypadku stosunku u zwierząt GG czyli pocierania lesbijskiego narządów płciowych między dorosłymi samicami. Samice ocierają o siebie opuchnięte od podniecenia genitalia wydając jednocześnie piski i uśmiechy, które prawdopodobnie odzwierciedlają orgazm.
Eksperymenty laboratoryjne na makakach ogoniastych wykazały, że kobiety nie są jedynymi samicami naczelnych zdolnymi do fizjologicznego orgazmu!
Samce bonobo również angażują się w kopulację, ale wykonują ich kilka wariantów. Najczęściej stoją do siebie plecami, jeden samiec krótko coiera mosznę o pośladki drugiego. Bardzo często stosują technikę frottage którą prymatolodzy nazywają “szermierką penisa”. Polega ona na zwisaniu twarzą w twarz z gałęzi i pocieranie o siebie penisa w stanie erekcji.
Bonobo bardzo łatwo ulegają podnieceniu seksualnemu i wyrażają je w każdych możliwych pozycjach i kontaktach genitalnych. Chociaż szympansy zwyczajne prawie nigdy nie kopulują twarzą w twarz, bonobo robią to w jeden na trzy kopulacje (drugim pokrewnym gatunkiem kopulującym twarzą w twarz jest goryl). Samice mają przednią orientację sromu i łechtaczki dzięki czemu narządy płciowe są przystosowane do wskazanej pozycji.
Bonobo uprawiają różnorodne kontakty erotyczne takie jak: seks oralny, masaż genitaliów czy intensywne pocałunki z języczkiem. Proszę nie patrzcie na nich w kontekście jakiejś patologii. Uprawiają seks swobodnie i będąc zrelaksowanym i jest to ich sposób komunikacji międzyosobniczej. Jest to ich naturalna część życia grupowego. Podobnie jak ludzie uprawiają seks okazjonalnie, a nie w sposób ciągły. Weźmy pod uwagę też fakt, że w przypadku szympansów karłowatych statystyczny czas trwania stosunku to około 13 sekund. Zbyt szybko się kończy jak na ludzkie standardy 😉
Samica bonobo rządzi w stadzie?
W stadzie dominują samice. Zwierzęta rozładowują agresję w stadzie za pomocą seksu. U większości innych gatunków akty seksualne są skoncentrowane wyłącznie na akcie prokreacyjnym, a u bonobo służą komunikacji. Interakcje seksualne występują częściej u Pan paniscus niż wśród innych naczelnych.
Pomimo częstotliwości uprawiania seksu tempo reprodukcji bonobo na wolności jest mniej więcej takie samo jak u szympansów. Samica rodzi jedno dziecko w odstępach od pięciu do sześciu lat. Tak więc bonobo mają co najmniej jedną bardzo ważną cechę charakterystyczną dla naszego gatunku, a mianowicie częściowe oddzielenie płci od reprodukcji.
Zarówno u pawianów jak i u szympansów samice dominują nas samcami, rządzą niepodzielnie i często bardzo brutalnie. To bardzo niezwykłe, aby w pełni dorosły samiec szympansa był zdominowany przez jakąkolwiek samicę.
Co jeśli nastąpi konflikt wśród bonobo?
Po walce dwoje szympansów potrafi się spotkać, by się przytulić, pocałować w usta i zażegnać konflikt. Kontakty służą przywróceniu pokoju i harmonii więc można je nazwać pojednaniami.
Jest to bardzo ciekawe rozwiązanie biorąc pod uwagę, że w stadzie rządzą samice więc i konflikty są “załatwiane” w bardzo liberalny i hipisowski sposób. Bonobo to także jedyna małpa która nie zabija. I w przeciwieństwie do innych gatunków pomagają sobie nawzajem – podobnie jak ludzie.
Każdy gatunek, które łączy bliskie więzi potrzebuje mechanizmów pojednawczych. Myśląc o tym, o ile szybciej rozpadłyby się małżeństwa, gdyby ludzie nie mieli możliwości zrekompensowania sobie nawzajem krzywdy.
Istnieją dowody, że zachowania seksualne są mechanizmem przezwyciężania agresji.
Nic chodzi o to, że ta funkcja nie istnieje u innych zwierząt – czy ludzi – ale w sztuce pojednania seksualnego mogła osiągnąć swój szczyt ewolucyjny u bonobo.
W przypadku tych zwierząt zachowania seksualne są nie do odróżnienia od zachowań społecznych. Biorąc pod uwagę jego funkcje pokojowe i uspokajające, nie dziwi fakt, że seks wśród bonobo występuje w tak wielu różnych kombinacjach partnerskich.
Niewola erotycznego popędu?
Ciekawe zjawisko zostało zaobserwowane w jednym sanktuarium w który przebywały te zwierzęta. Kiedy do zagrody zbliżała się osoba dostarczająca pokarm, u samców dochodziło mimowolnie do erekcji. Zanim jeszcze jedzenie zostało wrzucone, samce zapraszały samice, a samice zapraszały i samce i samice do wspólnej kopulacji.
Wspólny karton z jedzeniem u wielu gatunków wywoła wojnę w stadzie. A bonobo są na tyle tolerancyjne aby użyć seksu by odwrócić uwagę i rozładować napięcie. Sam seks występuje bardzo często w przypadku agresywnych zachowań niezwiązanych z jedzeniem. Na przykład zazdrosny samiec może odpędzić drugiego od samicy, po czym obaj mężczyźni łączą się i zaczynają ocierać się wzajemnie o mosznę. Także w przypadku gdy jej młody zostanie zaatakowany przez samca. Najpierw matka zdzieli agresora, a potem nastąpi natychmiastowe pocieranie genitaliów między dwojgiem dorosłych.
Podobieństwem do ludzi jest zwiększona podatność seksualna samic podczas okresu owulacji. Następuje obrzęk sromu sygnalizujący chęć do kopulacja. Co ciekawe samica bonobo, przez kilka dni poza cyklem, jest niemal nieprzerwanie atrakcyjna i aktywna seksualnie.
Drugą bardzo ciekawą sytuacją jest przybycie nowej samicy do stada. W przypadku tego gatunku, aby doszło do zmieszania się genów to samice odchodzą od rodzinnego stada w poszukiwaniu nowej rodziny. Samce pozostają przy matce. Młode samice zanim przystąpią do nowego stada przechodzą test. Czeka na nią kopulacja z dwiema lub trzema samicami.
I w ten sposób stopniowo młoda samica zostanie przyjęta do stada. Po wydaniu pierwszego potomstwa pozycja młodych samic staje się bardziej stabilna i centralna. Seks ułatwia w ten sposób wejście migrantów do społeczności samic, która u bonobo jest znacznie bardziej zwarta niż u szympansów.
Inteligentne małpy z którymi można się skontaktować?
W laboratorium małpy bonobo były w stanie nauczyć się języka migowego i rozpoznawać siebie w lustrze, co jest oznaką samoświadomości, której nie wykazują inne gatunki. Jeśli jesteście ciekawi ich inteligencji, która jest niesamowita – odsyłam Was do ciekawego filmu na ich temat. Czy bonobo mogą pokonać Cię w Pacman?
Wiele osób usłyszało o tym gatunku dzięki książce Frans de Waal – „Bonobo i ateiści”. Niestety więcej w niej filozoficznych dywagacji autora niż konkretnych informacji o Pan paniscus.
Jeśli chcecie je zobaczyć na żywo jedyna taka okazja ze względu na ich dość… specyficzny charakter i status zagrożenia wyginięciem z naturalnego środowiska jest w berlińskim zoo.
Zobacz także:
David Beaune – Latest news from the bonobos: Pan paniscus myths and realities
Natalia Podmokły
